Eerst dacht ik dat het een fantasie-telefoon was. Toen ik begon met verzamelen en ik probeerde meer informatie telefoons probeerde te vinden, viel het me op dat sommige posters en ander promotiemateriaal van de PTT vaak een bepaald type telefoon afbeeldde.
Nog nooit zo’n telefoon in het echt gezien te hebben, dacht ik dat het een fantasiemodel was. Tot ik een tentoonstelling bezocht met het werk van N.P. de Koo, een beroemde grafisch ontwerper. Hij in het bijzonder beeldde deze telefoon vaak af. Het viel me op dat de meeste zaken die hij afbeeldde natuurgetrouwe weergaven waren van de echte voorwerpen. Toch kon ik deze telefoon nergens vinden……………totdat er eentje te koop werd aangeboden op internet.
Hij zag er bijna hetzelfde uit, maar de hoorn was anders. En nog later zag ik er weer eentje, ook te koop, met de juist hoorn en kiesschijf. Na enige felle biedingen verdween deze van het internet, na verkocht te zijn voor een redelijk hoge prijs. Een exemplaar van dit toestel in originele staat was dus gewild en zeldzaam.
Wat was dit dan voor telefoon?
Met het verstrijken der tijd kwam ik meer en meer te weten over dit toestel, hoewel het me nog onduidelijk is hoe dit toestel nou precies onstaan is. Het is een telefoon die door TEFAG is gemaakt en een Berliner werd genoemd in Nederland. Berliner was de oorspronkelijke naam van de firma TEFAG. Dit toestel is geproduceerd van 1931 tot ongeveer 1938, uitsluitend voor de Nederlandse markt. Er zijn verschillende varianten van: het gewone tafelmodel, een wandversie en enkele lijnkiezer-uitvoeringen voor kleine bedrijfsinstallaties.
Het icoon
Naarmate het Nederlandse telefoonnetwerk verder werd geautomatiseerd, vanaf 1922, en het aantal abonnees toenam, waren er steeds meer kiesschijftelefoons nodig. Heel veel oudere telefoons werden gereviseerd, waarbij een kiesschijf aan het toestel werd toegevoegd. In de jaren 30 werden er ook een aantal nieuw geproduceerde toestellen gebruikt waarbij de kiesschijf deel uitmaakte van het ontwerp zoals de Siemens Modell 27 (W28) , de BTMC 2712 en deze TEFAG Berliner.
En dat is waarschijnlijk precies waarom Nicolaas de Koo en de PTT zo weg waren van dit model: niet alleen was het een telefoon die ontworpen was met een geintegreerde kiesschijf, maar het was ook nog de enige die gemaakt was van het nieuwe wondermateriaal bakeliet (Ericsson telefoons werden pas in de late jaren 30 in Nederland geintroduceerd). Dat maakte deze telefoon het ultieme toonbeeld van moderniteit en een speerpunt van high technology.
Hierdoor werd dit type vaak afgebeeld in PTT drukwerk in de jaren 30 en later. Hij stond op de voorkant van handleidingen, posters, folders, etc etc meestal in silhouet. Hij stond zelfs enkele decennia op de voorkant van de telefoongids. Het was in deze periode Dé Telefoon!
Waar zijn ze gebleven?
Na de oorlog lag een groot deel van het Nederlandse telefoonnetwerk in puin. Omdat het bestond uit samengevoegde lokale netwerken die uiteindelijk waren opgegaan in de PTT weren er een groot aantal typen telefoons in gebruik. Daardoor bestond er grote behoefte aan standaardisatie aan de ene kant, maar ook om zich zoveel mogelijk te behelpen met de apparatuur die voorhanden was. Veel materiaal werd uitgefaseerd in de jaren 40 en nieuwe technische standaarden werden geïntroduceerd waaraan apparatuur moest voldoen, uitmondend in de uiteindelijke standaard Norm 51. De Berliners voldeden niet aan deze standaard, dus werden ze uitgefaseerd. Tenminste waar het het gewone tafelmodel en het wandmodel betrof. Uitgefaseerd betekent in dit geval vernietigd.
De lijnkiezers werden nog een tijdje gebruikt, met andere kiesschijven en hoorns, gemaakt door Ericsson. Deze gereviseerde versies zie je vandaag de dag nog het meeste. Desalniettemin zijn overgebleven exemplaren zeldzaam en in originele staat nog veel zeldzamer: sommige verzamelaars hebben nog niet eens van dit toestel gehoord! En zelfs in PTT-publicaties over hun eigen geschiedenis wordt deze telefoon niet genoemd of afgebeeld. En dat is toch gek, aangezien het ooit hun eigen symbool van moderniteit en technologische ontwikkeling was. Dus nu zijn ze bijna allemaal verdwenen en bijna vergeten……
In mijn collectie
Door de jaren heen ben ik er in geslaagd een aantal Berliners op de kop te tikken. Zo heb ik natuurlijk de meest voorkomende lijnkiezer, hoewel ik een vrij diepgaande restauratie heb moeten doen om hem in goede originele staat te krijgen. Ik hier een artikel over die restauratie geschreven (in het Engels). Ik heb zelfs een gewoon tafeltoestel. Die heb ik tot nu toe alleen in oude foto’s gezien. Ik ken geen verzamelaar die er ook eentje heeft.
En natuurlijk is er nog het wandtoestel: dat is nog een zwaar project. Iemand heeft alle originele bedrading vervangen door draden van maar 1 kleur. Dat wordt nog een behoorlijke klus om dat recht te corrigeren.
Laat een reactie achter