Stel je voor dat je toch eens terug kon bellen naar het verleden. Dat je gewoon een nummer kon kiezen en dan kon horen hoe het vroeger toe ging. Naar welke tijd zou je dan bellen?
Van 4 tot en met 20 mei 2018 wordt dit een beetje werkelijkheid. In de stadsgehoorzaal in het centrum van Leiden kun je terugbellen naar Leiden in oorlogstijd op de expositie “over oorlog gesproken”.
Multimediaal kunstenaar Pim van der Heiden sprak met tientallen Leidenaren en maakte geluidsopnames van hoe zij vertellen over hun belevenissen en ervaringen uit de tweede wereldoorlog. Historicus en schrijver Alphons Siebelt verzorgde daarbij teksten die context voor de verhalen verzorgen.
Ik was in de gelukkige omstandigheid een stukje te kunnen bijdragen aan deze bijzondere expositie.
Onderaan dit artikel staat precies waar de expositie is en wat de openingstijden zijn. De expositie is te zien van 4 mei tot en met 20 mei 2018.
Leiden in de tweede wereldoorlog
Natuurlijk is Leiden meer dan alleen de achtergrond van Soldaat van Oranje. Meteen al in de meidagen van 1940, toen Duitse vliegtuigen op weg naar Den Haag over de stad vlogen en zelfs parachutisten per ongeluk in de singels terecht kwamen kwam het oorlogsgeweld naar onze stad. Doordat Leiden een garnizoensstad was, was tijdens de bezetting een grote Duitse aanwezigheid natuurlijk onvermijdelijk.
De nabijheid van de Noordzeekust en vliegveld Valkenburg, de aanwezigheid van een belangrijk spoorwegknooppunt en de overslag van V2-raketten leidden tot de nodige luchtaanvallen en –gevechten, waarvan op de foto hiernaast de nodige sporen zijn te zien: bomkraters, loopgraven, vernielde huizen.
Schrijnende dieptepunten zijn onder andere het bombardement op de haverzakbuurt en de ontruiming van het Joodse weeshuis.
Laatste oorlogsverhalen
Natuurlijk liet dit alles niet alleen sporen na in en om de stad, maar ook bij de inwoners van Leiden zelf. Pim van der Heiden heeft de afgelopen jaren verscheidene stadsbewoners hun verhalen laten vertellen en daarvan geluidsopnames gemaakt. Persoonlijke verhalen, groot en klein leed, ooggetuigenverslagen, verteld door de laatste generatie die het nog kan navertellen aangezien het einde van de oorlog al weer 73 jaar achter ons ligt.
16 bakelieten wandtelefoons
En hoe maak je deze verhalen toegankelijk? Het plan was om via oude wandtelefoons deze verhalen te kunnen laten afspelen, nadat met de kiesschijf een verhaal uitgekozen was. Zelf effe 16 dezelfde bakelieten telefoons vinden bleek niet eenvoudig, waardoor Pim in maart 2018 bij mij aanklopte. Een gelukkig toeval, want er zijn niet veel websites van Nederlandse verzamelaars en daarbij is er maar eentje uit Leiden.
Nog een gelukkig toeval was dat ik 16 telefoons van bakeliet van hetzelfde type bleek te kunnen leveren. Van een aantal types heb ik meer dan één exemplaar liggen, maar er was maar 1 model waar ik er 16 van had. Dat bleek ook nog precies het model dat Pim zocht.
Waarom deze telefoon?
Pim wilde graag een geheel bakelieten telefoon, aangezien deze heel goed passen bij de jaren 40. Ook al is dit model, de Ericsson type 1951, strikt genomen niet uit de jaren 40, heeft het wel zijn wortels in de decennia voor 1951. Het ontwerp van de behuizing is uit 1947 en is gebaseerd op een ouder type, uit 1931.
Daarnaast is beschikbaarheid ook een belangrijke factor, natuurlijk. Vind maar eens 16 dezelfde kiesschijftelefoons uit de late jaren 30, begin jaren 40!
Over de Ericsson type 1951
De Ericsson type 1951 werd speciaal ontworpen voor de PTT door Ericsson Holland, te Rijen. Het ontwerp is uiterlijk gelijk aan een Ericsson toestel uit 1947.
Het type 1951 werd geproduceerd van 1951 tot begin jaren 70. Lees hier meer over dit model.
Aan het werk!
Normaal restaureer ik 1 of 2 telefoons tegelijk. Geen 16 en zeker niet in 2 à 3 weken. In 2 grote batches heb ik de telefoons opgeknapt, toonbaar gemaakt en waar nodig gerepareerd. Doorgaans krijgt de telefoon een wat grondigere beurt. Dat was op zich best bijzonder. Ik had nog niet eerder 8 telefoons tegelijk in de wasbak gehad.
Praktisch gezien was er niet genoeg tijd om de telefoons allemaal zo grondig op te restaureren. Ik heb er dus voor gekozen de buitenkant goed schoon te maken en op te poetsen en daarbij de telefoon technisch op de gebruikelijke wijze te reviseren. De binnenkant en achterzijde werden dan niet zo mooi, schoon en netjes als gebruikelijk. In mijn artikel over de restauratie van exact dit type telefoon kun je lezen hoe ik dit toestel normaal zou restaureren.
Verder koos ik ervoor om krulsnoeren te gebruiken die van de T65 afkomstig waren. Deze zien er, na montage, exact hetzelfde uit als de originele krulsnoeren. Die originele krulsnoeren, daar had ik er niet genoeg van, maar van die van de T65 heb ik er ruim voldoende. Dit met het oog op het risico van beschadigingen door veelvuldig gebruik en dus de beschikbaarheid van reserve-onderdelen.
Ik heb zoveel mogelijk de originele nummerbriefjes gebruikt. Helaas had ik niet voor alle telefoons een oud exemplaar. Daarom heb ik een aantal nieuwe gemaakt, de meesten gestempeld met een speciale nummerstempel. Bij andere restauraties, wanneer er een nummerbriefje ontbreekt, plaats ik er een papiertje in met het logo van de fabrikant en in typemachineletters de type-aanduiding van het toestel. Dat leek me in dit geval minder gepast, gezien het doel waarvoor deze telefoons gebruikt werden.
Interessante statistieken
Het werken aan deze telefoons gaf overigens ook nog een aardige inkijk in de vraag of zo’n oude telefoon, direct van een stoffige zolder, nadat er jaren niet naar om is gekeken en waarvan maar de vraag is of ie ook echt nog werkte toen ie ooit werd opgeborgen, het ook nog steeds doet?
Van de 16 telefoons bleken er 3 een versleten hoornsnoer te hebben, dat dus niet werkte. 3 hadden er een kapotte kiesschijf (2 met een gebroken veer), 2 telefoons hadden een kapotte belspoel, één een kapot belmechaniek en één had een los draadje dat eerst weer moest worden vast gesoldeerd. 2 telefoons hadden gecombineerde gebreken, dus 8 van de 16 (50%) hadden een reparatie nodig om weer te kunnen werken. Niet werkende microfoontjes en speakers zijn buiten beschouwing gelaten.
De Techniek
In iedere telefoon zit een raspberry pi mini computer, die luistert naar de kiesschijf en de opname afspeelt die gekozen is.
Zoals je kunt zien is de meeste electronica verwijderd om plaats te maken voor de raspberry pi.
Iedere telefoon heeft zijn eigen raspberry pi die zijn eigen opnamen bevat.
De expositie
De expositie is de zien in de Catharinafoyer van de stadsgehoorzaal in Leiden, van 4 tot en met 20 mei 2018. Toegang is gratis.
Ga vooral eens kijken, raak nog eens zo’n echte oude telefoon aan en vooral: luister naar de verhalen.
Website
Openingstijden
Woensdag t/m vrijdag van 12:00 tot 18:00
Zaterdag en zondag van 13:00 tot 18:00
Adres
Breestraat 60
2311 CS Leiden
Geef een reactie